Spacerem po Krakowie wokół szopki

• 
• 

Szopkarstwo krakowskie jest tradycyjnym rzemiosłem ściśle związanym z Krakowem. Polega na umiejętności wykonywania wyjątkowych szopek, inspirowanych lokalną przestrzenią kulturową – głównie architekturą Starego Miasta Krakowa wpisanego w 1978 roku na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

 W drugiej połowie XIX w. wytworzył się w Krakowie jakby odrębny „cech” szopkarzy. Jego członkami byli przeważnie murarze zamieszkujący przedmieścia Krakowa, szczególnie Krowodrzę i Zwierzyniec - zarówno mistrzowie, jak i czeladnicy oraz najmłodsi uczniowie. Sezonowość murarskiego zawodu – brak pracy w czasie jesienno-zimowym – zmuszała ich do szukania w tym okresie dodatkowych zarobków, pozwalających na przetrwanie trudnych miesięcy.

Zainteresowania szopkarskie przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Tworzone były dwa rodzaje szopek. Pierwszy to małe budowle, bez scen lalkowych, przeznaczone do sprzedaży jako pamiątki pod Sukiennicami. Nabywali je mieszczanie, którzy ozdabiali nimi swoje domy i obdarowywali najbliższych.

Drugi rodzaj to szopki duże, które pozwalały na pełne rozwinięcie talentu i inwencji twórczej. Wysokie nieraz na trzy metry, były przystosowane do odgrywania tradycyjnego lalkowego widowiska jasełkowego, czyli do tzw. chodzenia po kolędzie. Taka szopka była podstawowym elementem każdej kolędniczej grupy. Jej realizacja była pracochłonna i droga, ale im budowla była większa, wspanialsza i bogatsza, tym większych i atrakcyjniejszych można było oczekiwać zamówień na występy.

Najstarsza zachowana szopka krakowska znajduje się w zbiorach Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie. Jest to dzieło Michała Ezenekiera z drugiej połowy XIX stulecia. Szopka ta bywa nazywana „szopką-matką”, a to ze względu nie tylko na jej dawne pochodzenie, ale i kunszt, który wpłynął na ukształtowanie się kanonu szopki krakowskiej.

Rozwój szopki został zahamowany przez wybuch I wojny światowej. Szopka prawie zniknęła z ulic Krakowa. W 1923 r. Muzeum Przemysłowe wznowiło spektakle jasełkowe, które przyczyniły się do wskrzeszenia szopek - na przedmieściach znów zaczęto je budować i obnosić po domach. Szopka stała się jednak skromniejsza i obniżył się jej poziom artystyczny. Do jego umocnienia i wyniesienia na najwyższy poziom artystyczny silnie przyczynił się wieloletni dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, dr Jerzy Dobrzycki, który w 1937 roku zainicjował konkursy szopek. Wybuch II wojny światowej przerwał organizację na 6 lat: wznowiono je w 1945 r. i odbywają się  corocznie po dziś dzień. Grudniowa prezentacja szopek na krakowskim Rynku podczas dorocznego konkursu stanowi malowniczą zapowiedź nadchodzących świąt Bożego Narodzenia.

Szopka krakowska to Kraków w pigułce – zawiera najbardziej znane i rozpoznawalne elementy architektury Krakowa, w które wkomponowana jest scena Narodzenia Chrystusa. Szopka jest konstrukcją  symetryczną, z co najmniej trzema wieżami wzorowanymi najczęściej na wieży wyższej kościoła Mariackiego (często z Trębaczem odgrywającym hejnał), wieży ratuszowej czy na wieżach katedry wawelskiej.

Do pierwszych konkursów zgłaszano proste konstrukcje.  Umieszczano w nich papierowe płaskie postaci i oświetlano świecami (co dziś jest zabronione). Obecnie prawie wszystkie szopki są podświetlane elektrycznie.  

Do budowy szopki wykorzystywano dyktę, tekturę, papier, bibułę, papierki po cukierkach, które zastąpiono staniolem a prezentowane w szopkach postaci  to pełnoplastyczne figurki wykonane z drewna, gipsu, modeliny lub plastiku, ubrane w piękne kolorowe stroje. Często tworzą ruchomy teatrzyk, poruszany coraz to bardziej nowoczesnymi i skomplikowanymi mechanizmami. Niektóre szopki mają pozytywki wygrywające znane krakowskie melodie lub najpopularniejsze kolędy.

W tym roku, dzięki współpracy Muzeum Historycznego Miasta Krakowa z Krakowskim Biurem Festiwalowym, szopki ze zbiorów MHK weszły w przestrzeń miasta. Dzięki temu szopki można oglądać w witrynach krakowskich sklepów, hoteli restauracji, na placach, w galeriach handlowych i parkach. Są one niewątpliwie ozdobą, ale ich znaczenie nie sprowadza się do funkcji świątecznej dekoracji. Przede wszystkim są to dzieła sztuki, zapis wielu godzin pracy szopkarzy, wyraz miłości do miasta i przywiązania do bożonarodzeniowej tradycji.

29 listopada br. Międzynarodowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO podczas 13. posiedzenia na Mauritiusie ogłosił, że szopkarstwo krakowskie zostało wpisane na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości UNESCO. To pierwszy wpis dla Polski na tej prestiżowej liście.

Dyrektor Muzeum historycznego Miasta Krakowa Michał Niezabitowski   zaprasza 6 stycznia 2019 r. na wspólny spacer szlakiem witryn krakowskich sklepów, kawiarni i restauracji, w których wstawione są szopki ze zbiorów Muzeum. Początek spaceru o godz. 14.00 z przed Archiwum Narodowego , ul. Sienna 16, Zakończy się zwiedzaniem pokonkursowej wystawy szopek krakowskich w Celestacie, ul. Lubicz 16. Wystawa potrwa do 24 lutego 2019 r.

 

 

Na podstawie materiałów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa opr. Klaula